‘Passages die als racistisch kunnen worden beschouwd, worden in de nieuwe uitgaven van de James Bond-boeken aangepast of verwijderd’, stond vandaag in de krant. Dat ie een alcoholist was, vrouwen misbruikte, een kettingroker én een moordenaar was, blijft gehandhaafd… tja.

1 Het maakt uit of je als koning rondrijdt in een gouden koets waarop afbeeldingen van slaven die jou eer betonen. Of dat in een oud boek ‘bosnegers’ worden afgeschilderd als kannibalen met een botje door hun neus. Beide illustreren fases in onze westerse bewustwording. Maar de eerste is een voortzetting, dus een moderne bevestiging van een onwenselijke situatie, tenminste als je in zo’n koets blijft rondrijden.

2 Bij elke vertaling van bijvoorbeeld klassieke Russische schrijvers wordt nauwkeurig gezocht naar formuleringen in het Nederlands die het Russisch qua betekenis, grammatica en suggestie zo volledig mogelijk dekken. Ter wille van de leesbaarheid worden vertalingen gemoderniseerd. Bij dat proces waakte men er angstvallig voor ‘waarden te kuisen’, omdat je je dan bemoeit met inhoud van een kunstwerk.

3 Van de Bijbel en Koran en andere heilige geschriften is dat proces nog delicater. De opzet is het latijn en het Arabisch om te zetten in een leesbare vorm, maar met instandhouding van de oorspronkelijke tekst. Het idee daarachter is: oorspronkelijke geestelijke teksten bevatten vele lagen van betekenis, een ‘moderne’ vertaling zou die ruïneren. Bijvoorbeeld: “Toen ze negen jaar oud was trouwde Aisha met de profeet Mohammed (vzmh), die toen 54 was.” Zulke feiten moeten bewaard blijven… Daar ga je niet aan sleutelen, hoewel het veel ongemak geeft.

4 De geschiedenis leert ons het volgende. Het eerste wat volkeren doen als ze een ander land binnendringen en een ander volk onderwerpen, is de geschiedenis van dat volk ‘vernietigen’: tempels, goden, beelden, boeken, gebouwen. Zodat het zijn identiteit verliest. Zie wat Poetin en Assad doen… met alle misstanden is de eigen waarheid verkieselijker dan niets of schijn.

Bij censuur werkt er een kracht van buiten mee die niet bij het kunstwerk behoort. Alsof we de Nachtwacht overschilderen met pasteltinten of fluoriscerende verf naar de huidige smaak. Beter is het kunstwerk te plaatsen in de tijd… de oorspronkelijke context. Extra leerzaam zou ik zeggen. Dat James Bond racistisch zou zijn, klopt helemaal met het megalomane zelfbeeld van het kolonialistische Groot-Brittannië in de tijd dat de boeken geschreven werden.

Een James Bond die niet rookt, geen borrel lust, a-seksueel is en meningsverschillen oplost met een goed gesprek… ik weet het niet. Je kreeg al gezeik over zijn cocktail: shaken not stirred. Taalzuiveringen? Daar moeten we hééél voorzichtig mee zijn.

.